立碑有什么讲究和忌讳
 | Б?л бет – ?аза?ша Уикипедияны? ережелер? мен н?с?ауларыны? б?р б?л?г?. Осында бер?лген ережелерге с?йен???з. Бетт? ??деуд?? алдында кел?с?мге с?йкес ?згертулер енг?з?лген?н ?ада?ала?ыз. К?м?н тудыратын жа?дайда форумда немесе тал?ылау бет?не жазып тал?ыла?ыз. |
 | Б?л ереже бас?а т?л б?л?м?нен толы?тай не жартылай аударыл?ан. Т?пн?с?асы: Консенсус. |
Уикипедияда?ы ж?рг?з?л?п жат?ан б?к?л процестер консенсуспен (кел?с?мге келу) ты?ыз байланысты.
Ма?алаларды ??деу кез?нде кел?с?мге келу ?зд?г?нен болатын процесс. ?атысушыларды? б?р? ма?аланы толы?тырып немесе ??деуден ?тк?згеннен кей?н, осы ?згер?стерд? бай?а?ан ?зге ?атысушылар оны? ??деулер?н ?згерте алады немесе сол ?алпында ?алдырады, кей жа?дайда ??деу?н жо??а шы?ара алады. Егер осы ??делген ма?аланы к?р?п, оны? тарапынан еш?андай реакция болмаса, енг?з?лген ?згертулерге кел?скенд?г?. Уикипедия ережелер? мен бас?аруларына енг?з?лет?н ??деулерд? форумдар ар?ылы ?ауымдасты?тарды а?параттандырып, к?пш?л?к тарапынан кел?с?м алу?а м?мк?нд?к бар.
Уикипедия ?ш?ндег? тал?ылаулар арасында ?кел?с?мге келу? — б?л ?Уикипедияда?ы бек?т?лген ережелер мен т?рт?птер? ше?бер?нде ж?зеге асырылатын кел?с?м болу керек. ?ауымдасты?пен белг?ленген ережелерд? ?стану ар?ылы келген кел?с?м, ?атысушылардан ??рал?ан к?ш?г?р?м топ к?мег?мен келген кел?с?мнен ?лде?айда басым болады.
Кел?с?мге келу ба?ытында д?рыс ой?а ж?г?ну
Кел?с?мге келу — белг?л? б?р с?ра? т???рег?нде д?рыс ойлай алатын б?р топ ?атысушыларды? б?рлескен ж?мысы ар?асында тияна?ты ж?не адекватты т?рде бер?лген п?к?рлерд?? ар?асында ж?зеге асады. К?птеген ?атысушыларды? п?к?рлер?не ?арамастан ма?ала?а ??деу жасау, кел?с?мд? б?зу болып табылады.
Ережелер ар?ылы ?атысушыны? жаса?ан ??деулер?не на?ты, д?рыс ба?а беру м?мк?н емес. Мысалы, ?атысушы ?арама-?айшы п?к?рд? ?станатын ?зге ?атысушыны? п?к?р?н?? де белг?л? б?р нег?з? бар екенд?г?н б?лед?. ?зге ?атысушыларды? п?к?р?не ?д?летт? ба?а бермей, ?з?н?? п?к?р?н?? д?рыс екенд?г? ойынан ?айтпау — кел?с?мге келуге м?мк?нд?к бермейд?. Осындай жа?дайларда ?р ек? жа?ты? да п?к?рлер? б?рдей ба?алануы ти?с. Кейб?р жа?дайларда кел?с?м ?згеру? м?мк?н.
?атысушыны? ма?алада жаса?ан ??деулер? с?зге б?ржа?ты сия?ты к?р?нсе де, ?атысушыны? ?зг? ниетт? ма?саты бол?анды?ын ?мытпа?ыз. ?рдайым ?зге де ?атысушыларды? ?зг? ниетт? екенд?г?н ?мытпай, этикалы? т?рт?пт? са?тау ?ажет.
Кел?с?м ?згер?ске ?шырауы м?мк?н
Кел?с?мге келгеннен кей?н оны ?згертуге де м?мк?нд?к бар. ?ауымдасты?тар да белг?л? б?р м?селе т???рег?ндег? п?к?рлер?н ?згертуге ти?ст? болады.
Мысалы кейб?р жа?дайларда ?атысушылардан ??рал?ан б?р топ, ?ауымдасты? атынан белг?л? б?р м?селен? шешу барысында кел?с?мге келу? м?мк?н. Б?ра? та ?ауымдасты?, н?тижес?нде оларды? ойларымен кел?спеген жа?дайда, осы м?селеде бас?а кел?с?мге келе алады.
Белг?л? б?р ма?ала т???рег?нде ж?мыс жасап ж?рген ?атысушыларды? жаса?ан кел?с?м?, ?зге к?б?рек ?атысушылар тарапынан кел?спеуш?л?к тудыруы м?мк?н. ?Кел?с?м табылды? нег?з?нде ?зге ?атысушыларды? ??деулер?не ?арсылы? к?рсету за?дылы?тар?а ?арама-?арсы ?рекет рет?нде ?абылданады. Себеб? еш?андай ?атысушы немесе шектеул? ?атысушылар тобы б?ржа?ты кел?с?мге келе алмайды. Егер де б?р ?атысушы (немесе ?атысушылар тобы) б?рында келген кел?с?мн?? ?аз?рг? кезде шынды?пен жанаспайтынды?ын ал?а тартса, осы м?селе т???рег?нде ?ызы?ушылы? таныт?ан б?р топ ?атысушыны тал?ылау немесе ма?ала бет?нде ?з п?к?рлер?н б?л?су ?ш?н ша?ырып, кел?с?м жа?адан ?абылдануы м?мк?н.
Уикипедия б?рын?ыда жасал?ан кел?с?мдерд?? ?згерт?лу?не ?арсылы? к?рсетпейд?. Б?р м?селе т???рег?ндег? осындай п?к?рталастарды? туындауы, та?ырыпты? ?аз?рге дей?н ?зект? екенд?г?н?? д?лел?. Алайда, м?селе немесе белг?л? б?р ереже ж?н?ндег? жеке п?к?рд? р??сат алмай тал?ы?а салып, кел?с?мд? ?згерту жобаны? ережелер?н б?зу болып табылады.
Жоба?а ?р к?н жа?а ?атысушылар ?осылып, ?ауымдасты?тарда жа?ашыл идеялар мен а?параттар пайда болып, Уикипедияда ?абылдан?ан шеш?мдер ?нем? ?згер?ске ?шырап отырады. Сонды?тан шеш?мдер ?андай т?с?лмен ?абылдан?анына ?арамастан, б?рын?ы ?абылдан?ан шеш?мдерд? ?айтадан ?арастыру ?ажетт?л?г? туындайды. ?р ?абылдан?ан шеш?мд? т?ра?ты, ?згертуге келмейт?нд?г?н айту?а болмайды. Осыларды? ?ш?нде, Абсурд?а дей?н жетк?збеу? н?с?ауы к?птеген ?атысушылар тарапынан ?олдау тауып, шеш?мдерд? ?айта ?арау ?ш?н б?к?л ?ауымдасты?та ке? к?лемде тал?ы?а салынуы керек. Ережелерде к?ш?г?р?м ??деу ж?рг?зу немесе ма?алада?ы аны?таманы ?згерту сия?ты к?ш?г?р?м шеш?мдер тал?ылаулар бет?нде немесе форумда ?арастырылады.
??кем р??сат бермед?, анамнан с?рап к?рей?н? (кел?с?мге келу ба?ытында ?ате т?с?лдер)
Бек?т?лген консенсусты ?згерту ?ш?н б?р м?селен? б?рнеше рет ?айта к?тер?п, осы та?ырыпта ?ызы?ушылы? танытатын ?атысушылар табылып, п?к?рталас?а ?осылатынды?ын ?м?т ету — жа?а консенсус ?здеуде ?ате т?с?л. Уикипедияда?ы кел?с?мдер ж?не шеш?мдер ?бетт? о?ы?ан о?ырмандар? немесе ?дауыс бергендер? санымен емес, к?рсет?лген д?лелдерд?? к?мег?мен шы?арылады. Кел?с?мд? ?згерту ?ш?н жа?а д?лел б?рын?ы д?лел нег?з?нде ??рылып, ек? д?лел б?р-б?р?мен салыстырылуы ти?с. Сол себептен кел?с?мд? ?згерту ма?сатында ашыл?ан п?к?рталасты тал?ылау бет?нде ж?рг?з?п, алды??ы п?к?рталасты? да м?т?ндер? ?ойылып, ?атысушылар осы м?селе т???рег?нде жа?сы а?параттанып, белг?л? б?р кел?с?мге келу?не осылайша ?лкен септ?г? тиед?.
Кел?с?мд? ?згертуге шеш?м ?абылданып, тал?ылаулар ж?рг?з?лсе де кел?с?м ?абылданбайтын жа?дайларды? басты себеб?, ал?аш?ыда тал?ылау?а белсенд? т?рде ?атыс?ан ?атысушылар енд?г? кезде белсенд?л?к к?рсетпеу?, тал?ылауды? толы? т?рде ж?рг?з?лмегенд?г?н к?рсетед?. Бас?а ?атысушылармен ??деу ?а?ты?ысына т?спей, оларды тал?ылау?а тарту?а талпыны?ыз.
Кел?с?мд? ?згерту ба?ытында та?ы да б?р с?тс?з т?с?лдерд?? б?р? – тал?ылау ?ш?н та?дал?ан орын. Тал?ылауды белг?л? б?р бетте тек ?ана б?р рет ж?рг?зу е? ти?мд? жол болып саналады. Егер с?з бастап?ыда м?селен? тал?ылау ?ш?н та?да?ан орны?ызды? с?тс?з екен?н а??арса?ыз, тал?ылауды жа?а жерге ауыстыра аласыз.
Кел?с?мге келу ба?ытында?ы т?ж?рибе
Кел?с?мн?? болуы сол кел?с?мге к?пш?л?к тарапынан ?олдау к?рсеткенд?г?н?? д?лел? бола алмайды. Б?л к?пш?л?к осы шеш?мге ?к?нуге? кел?скенд?г?н к?рсетед?.
?атысушылар арасында ?абылдан?ан шеш?мд? ?олдайтындар мен жа?тамайтындар болып, м?селеге аса ?лкен м?н бермейт?ндер немесе ?з?н?? п?к?р?н ал?а ?ою ?ш?н жетк?л?кт? д?лел? жо? ?атысушылар мен ?атар ?абылдан?ан шеш?мге белсенд? т?рде ?арсылы? жасап, б?ра? та Уикипедияны? ережелер?не ба?ынып, ?абылдан?ан шеш?м?не ер?кс?з к?нуге м?жб?р бол?ан ?атысушылар кездесед?. (Уикипедия ережелер?не ?арамастан ?ол жетк?з?лген кел?с?мге ?арсылы? танытатын белсенд? ?атысушылар да бар). Кел?с?мге ?ол жетк?з?лгенд?кт?? д?лел? — оны нег?зге ала отырып та?ырыпты жет?лд?ру.
Кел?с?мге жетуд?? басты ти?мд? жолдарды? б?р? — барлы? жа?тарды? п?к?р? айтылып, д?лелдер?? тексер?лу?. Б?ра? та п?к?рталас?а ?атыс?ан ?атысушыларды? ти?мд? ынтыма?тасты??а ?мтылмауы, к?п жа?дайда б?ры??ай шеш?мге келуге ?иынды? ?келед?. Кейб?р жа?дайларда кел?с?мге келу м?лдем м?мк?н болмай, кел?с?мге келу жолдарын аны?тау да м?мк?н болмайды.
Т?ж?рибеде к?птеген ?атысушылар ?ызы?тыратын с?ра?ты? тал?ылауы ж?р?п жат?ан бетке к?р?п ба?а беред?. Б?ра? б?л т?с?л кел?с?мге келуге апаратын жол емес. Кел?с?мге келу ?ш?н келт?р?лген д?лелдерд?? к?ш? мен сапасын ба?алап, тексер?п к?ру ?ажет. Кейб?р к?рдел? жа?дайларда Уикипедияны? н?с?аулары мен ережелер?не де к?з салу арты? болмайды. Тек ?ана осындай тияна?ты ж?мысты? ар?асында кел?с?мге келу м?мк?н болады.
Азшылы? п?к?р?н?? ма?ызды аспект?лер?н ?амтып к?рсет?п, п?к?рталасты? басты ма?саты — ымыра?а келу болып табылады. П?к?рталасты? ?за?ты?ы алдын ала белг?лен?п ?ойылса, барлы? ?атысушылармен белг?л? б?р ымыра?а келу ?иын болады. Осындай жа?дайда нег?зг? ?атысушыларды ?ана?аттандыратын т?рд? та?дау ?ажет. Азшылы? тарапынан бер?лген д?лелдерд? ?абылдамау к?птеген м?селелерд?? туындауына себепкер бола алады. Б?р?нш?ден, м?селен?? ма?ызды аспекттер?н ж?бер?п ?ойып, кей?н кел?с?мн?? ?айта ?арастырылу ?ажетт?л?г? туындайды. Ек?нш?ден, азшылы?ты? п?к?рмен санаспау, олар?а жасал?ан ?д?летс?зд?к рет?нде ба?аланып, жеке конфликтерд?? туындауына себеп болады.
Уикипедияда шеш?мдер дауыстарды формальды т?рде есептеу нег?з?нде жасалмайды: Уикипедия — демократия жолында?ы т?ж?рибе жасайтын орын емес. Дауыс беру мен сауалнамалар — Уикипедияда?ы ережелерге с?йкес ерекше жа?дайлардан бас?а кездер?, шеш?м ?абылдауда ма?ызды р?л ат?армайды. Шынайы шеш?мдер п?к?рталас кез?нде ?алыптаса бастайды. Сонды?тан да сауалнама ж?рг?з?лген жа?дайда, жауаптармен б?рге д?лелдемелер де келт?р?лу? ти?с. Осындай т?с?л п?к?рталас ?ш?н жа?сы бастама болып ымыра?а келуге к?мек к?рсетед?. ?з?н?? позициясын жа?тау ма?сатында жа?сы дайындал?ан б?р ?ана ?атысушы п?к?рталаста же??ске жету? м?мк?н.
Тал?ылау бет?н ?олдану
Кел?с?мге келу ба?ытында тал?ылау беттер?н ?олдану шарт саналмайды. Б?ра? та п?к?рталас ?йымдастыру ?ш?н тал?ылау беттер? ти?мд? болып есептелед?. Б?р ма?ала?а ??деу ж?мыстарын ж?рг?збей т?рып, ма?аланы? тал?ылану бет?не к?р?п, осы м?селе бастап?ыда тал?ы?а салынба?анды?ына к?з жетк?зу керек. Бас?а жа?дайларда ма?аланы ??деуге к?р?се бер???здер. Себеб? Уикипедияны? басты ма?саты ма?алаларды жет?лд?ру болып табылады.
??деулер жайында?ы тал?ылауларды? ?зынды?ы шектеул? бол?анды?тан, б?рыс т?с?н?лу? м?мк?н. К?птеген жа?дайларда ма?ала ??деу кез?нде т?с?нбест?ктер орын алады. Сонды?тан даулы, шет?н м?селелер туында?ан кезде, ма?ала?а ??деу жасамай т?рып, тал?ылау бет?н ?олдану ж?н болады. Егер с?з ?атысушыны? жаса?ан ??деу?мен кел?спесе??з, б?раз уа?ыт к?т???з, тал?ылау бет?нде ма?ала?а ?атысты п?к?рлер жазылуы м?мк?н.
Та?ы ?ара?ыз
- Уикипедия:?атысушыларды? те?д?г?
- Уикипедия:Сыпайылы?
- Уикипедия:Кики?лж??д? шешу
- Уикипедия:Жа?сы ниетт? болы?ыз
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
