胃不舒服喝什么
| Швейцария Конфедерациясы нем. Schweizerische Eidgenossenschaft фр. Confédération suisse итал. Confederazione Svizzera ромш. Confederaziun svizra | |||||
| |||||
| ?ран: ??Unus pro omnibus omnes pro uno? ?Б?реу? барлы?ы ?ш?н, барлы?ы б?реу? ?ш?н?? | |||||
| ?н?ран: ?Швейцарлы? псалом? (ты?дау ) | |||||
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ??рылды | 1 тамыз 1291 (Швиц, Ури ж?не Унтервальден кантондары арасында Габсбургтерге ?арсы ?скери кел?с?мн?? жасалуы, ?аз?рг? Швейцарияны? ?зег?н?? пайда болуы) 22 ?ырк?йек 1499 (Базель кел?с?м? ж?не Швейцарияны? Свабия со?ысы н?тижес?нде ?асиетт? Рим империясынан автономия алуы) 1649 (Отыз жылды? со?ыс н?тижес?нде Вестфалия бейб?тш?л?г? ж?не Швейцарияны? ?асиетт? Рим империясыалдында?ы кез келген жауапкерш?л?ктен толы? босатылуы) 1798 (Францияны? басып к?ру ж?не оны? ба?ылауында?ы Гельветикалы? республиканы? ??рылуы) 19 а?пан 1803 (Гельветикалы? республиканы ая?та?ан Наполеонны? делдалды? акт?с?) 1814 - 1815 жылдар (Швейцарияны? м??г?л?к бейтарапты?ын жарияла?ан Вена конгрес?) 1847 - 1848 жылдар (Зондербунд со?ысы ж?не ?аз?рг? федералды республиканы? ??рылуы) | ||||
| Т?уелс?зд?к к?н? | 1499 жылы жарияланды 24 ?азан 1648 жылы мойындалды (?асиетт? Рим империясынан) | ||||
| Мемлекетт?к ??рылымы | |||||
| Ресми т?лдер? | нем?с, француз, италиян, романш т?лдер? (швейцарлы? ретороман) | ||||
| Елорда | жо? (де-юре) Берн (де-факто) | ||||
| ?р? ?алалары | Цюрих, Женева, Базель, Лозанна, Берн | ||||
| ?к?мет т?р? | Федеративт? парламентт?к республика | ||||
| Федерация ке?ес? Федералды канцлер? |
Виола Амерд (президент) Карин Келлер-Зуттер (вице-президент) Ги Пармелен Иньяцио Кассис Альберт Рёшти Элизабет Бом-Шнайдер Беат Янс | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аума?ы ? Барлы?ы ? % су бет? |
?лем бойынша 132-ш? орын 41 285 км2 4,2 | ||||
| Ж?рты ? Сарап (2019) ? Сана? (2015) ? Ты?ызды?ы |
▲ 8 570 146[1] адам (99-шы) 8 327 126[2] адам 207 адам/км2 (48-ш?) | ||||
| Экономикасы | |||||
| Ж?? (А?Т) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
548 млрд.[3] $ (38-ш?) 64,649[3] $ (9-шы) | ||||
| Ж?? (номинал) ? ?орытынды (2018) ? Жан басына ша??анда |
704 млрд.[3] $ (20-шы) 82,950[3] $ (2-ш?) | ||||
| АДИ (2018) | ▲ 0,946[4] (?те жо?ары) (2-ш?) | ||||
| Этнохороним | швейцариялы?тар, швейцарлы? | ||||
| Валютасы | Швейцария франк? | ||||
| ?осымша м?л?меттер | |||||
| Интернет ?йш?г? | .ch | ||||
| ISO коды | CH | ||||
| ХОК коды | SUI | ||||
| Телефон коды | +41 | ||||
| Уа?ыт белдеулер? | +1, жазда +2 | ||||
.svg)
.svg)
Швейцария (нем. die Schweiz, фр. Suisse, итал. Svizzera, ромш. Svizra), ресми атауы — Швейцария Конфедерациясы (нем. Schweizerische Eidgenossenschaft, фр. Confédération suisse, итал. Confederaziun svizra, ромш. Confederaziun svizra) — Орталы? Еуропада орналас?ан 26 кантоннан т?ратын федеративт? мемлекет. Де-юре елордасы жо?. Елд?? де-факто елордасы ж?не ?к?мш?л?к орталы?ы — Берн ?аласы[5].
Швейцария батыс, орталы? ж?не о?т?ст?к Еуропаны? т?й?скен жер?нде орналас?ан, м?хит?а шы?а алмайды ж?не о?т?ст?г?нде Италиямен, батысында Франциямен, солт?ст?г?нде Германиямен, шы?ыста Аустрия мен Лихтенштейнмен шектесед?. Ел географиялы? жа?ынан Альп?, Швейцария ?ст?рт? ж?не Юра арасында б?л?н?п, жалпы ауданы 41 285 км2 ??райды. Альп?лер аума?ты? к?п б?л?г?н алып жат?ан кезде, шамамен 8,5 миллион хал?ы бар Швейцария хал?ы нег?з?нен е? ?лкен ?алалар орналас?ан ?ст?ртке, соны? ?ш?нде ек? жа?анды? ?ала — Цюрих пен Женева?а шо?ырлан?ан.
Швейцария нем?с ж?не романды? Еуропаны? ?иылысында орналас?ан; т?рт нег?зг? т?лд?к ж?не м?дени айма??а ие: нем?с, француз, итальян ж?не романш. Халы?ты? к?пш?л?г? нем?с т?л?нде с?йлеген?мен, Швейцарияны? ?лтты? ?з?н-?з? тануы орта? тарихи т?ж?рибеге, орта? ??ндылы?тар?а нег?зделген: федерализм, т?келей демократия ж?не альп?л?к символизм[6][7]. ?з?н?? к?пт?лд?г?нен Швейцария б?рнеше атаумен белг?л?: Schweiz (нем?сше); Suisse (французша); Svizzera (итальянша); ж?не Svizra (романша), алайда швейцариялы? тиындар мен маркаларда т?рт ресми т?лд?? орнына латынша Confoederatio Helvetica атауы ?олданылады.
Швейцария — ?лемдег? е? дамы?ан елдерд?? б?р?, ересек халы?ты? е? жо?ары номиналды байлы?ы ж?не жан басына Ж?? бойынша сег?з?нш? орында[8][9]. Ол экономикалы? б?секеге ?аб?летт?л?кт? ж?не адам даму индекс?н ?оса ал?анда, б?р?атар халы?аралы? к?рсетк?штер бойынша алды??ы ?атарда орын алады. Цюрих, Женева ж?не Базель ?м?р сапасы бойынша ?лемдег? ?зд?к он ?аланы? ?атарына к?рд?, соны? ?ш?нде Цюрих ек?нш? орын?а ие болды[10].
Таби?аты
[??деу | ?айнарын ??деу]Швейцария — таулы ел, оны? аума?ыны? к?п б?л?г? Альп? таулары аума?ында орналас?ан (ел аума?ыны? 60%-ын ??райды). О?т?ст?г?нде Пеннин Альп?с?, Лепонтин, Ретий Альп?лер? мен Бернина массив? орналас?ан. Б?л таулар б?р-б?р?нен жо?ар?ы Рона мен алды??ы Рейнн?? тере? к?лдене? а??арлары ар?ылы б?л?нген. Нег?з?нен кристалды? жыныстардан ?алыптас?ан би?к, тег?с емес, ?армен жабыл?ан таулар тере? шат?алдармен б?лшектенген.
Тауларды? басында к?птеген фирнд?к ала?дар мен м?зды?тар бар (ел аум-ны? 10%-ы). Нег?зг? асулары (?лкен Сен-Бернар, Симплон, Сен-Готард, Бернина) 2000 м-ден би?к орналас?ан. Солт?ст?к пен солт?ст?к-батыс?а ?арай Альп? аласара т?с?п, м?зды?тар сирей бастайды. Альп?ден солт?ст?к-батыс?а ?арай ел аум-ны? 1/3-?не жуы?ын алып жат?ан Швейцария ?ыраты орналас?ан. Ол 1000 — 1200 м-ден 400 м-ге дей?н аласарады (Рейн мен Ааре ?зендер?н?? а??арлары). М?нда ел хал?ыны? басым б?л?г? шо?ырлан?ан, ?р? ?алалар мен ?нерк?с?п орталы?тары орналас?ан. Сондай-а? м?нда е? ??нарлы а. ш. жерлер мен жайылымдар бар. Елд?? солт.-батысында ?атпарлы Юра таулары (Швейцария шег?ндег? е? би?к жер? — Мон-Тендр тауы — 1679 м) жатыр.
Швейцарияны? жануарлар д?ниес? адамны? шаруашылы? ?ызмет?н?? ы?палын к?шт? сез?н?п отыр. ?ар ??ры мен а? ?ояндар ке? тара?анымен, тауларды? жо?. б?л?г?не т?н ел?к, б??ылар мен альп? суырлары сирек кездесед?. Жабайы жануарлар д?ниес?н ?ор?ау ж?н?нде к?п ж?мыстар ат?арылуда. Австриямен шекарада орналас?ан Швейцария ?лтты? саяба?ын ел?ктер мен б??ылар, тауешк? мен т?лк? мекендейд?, сондай-а? а? ??р мен жырт?ыш ??старды? б?рнеше т?р? кездесед?.
Швейцария — те?iзге шы?усыз ел, аума?ы ?ш таби?и айма??а жiктелед?:
- Солт?ст?г?ндег? Юра таулары,
- Орталы?ында?ы Швейцария ?ст?рт?,
- О?т?ст?г?нде Швейцарияны? 61% жер?н алатын Альп? таулары.
Солт?стiк шекарасы Швейцария Альпiлерiнi? ортасынан басталып, Боден к?лi мен Рейн бойымен орталы?ында бастайтын ж?не шы?ыс шекарасыны? б?лiгiн ??растыр?ан Рейн бойынша жартылай ?тедi. Батыс шекарасы Юра таулары ар?ылы ?тедi, о?т?стiк - Италиялы? Альпiлер ж?не Женевалы? к?л? бойымен.
?ст?рт ойпатта жатыр, бiра? оны? к?п жа?ы те?iз де?гейiнен 500 метр жа?арыда орналас?ан. Орманды жоталардан (1600 м дей?н) т?ратын жа?а ?атпарлы Юра таулары Франция мен Германия аума?ына дей?н созыл?ан. Швейцарияны? е? би?к н?ктес? Пеннин Альп?с?нде орналас?ан — Дюфур шы?ы (4634 м), е? аласа н?ктес? — Лаго-Маджоре ?зен? — 193 м.
Швейцарияда Еуропаны? т?щы суды? 6% орналас?ан. Е? ?р? ?зе?дер? - Рона, Рейн, Лиммат, Аaре.
Швейцарияны? е? ?р? он к?лдер?:
- Женева к?л? (582,4 км2)
- Боден к?л? (539 км2)
- Нёвшатель к?л? (217,9 км2)
- Лаго-Маджоре (212,3 км2)
- Фирвальдштет к?л? (113,8 км2)
- Цюрих к?л? (88,4 км2)
- Лугано (48,8 км2)
- Тун (48,4 км2)
- Бильск к?л? (40 км2)
- Цугск к?л? (38 км2)
?к?мш?л?к б?л?ну?
[??деу | ?айнарын ??деу]
Швейцария 26 кантоннан (20 кантон ж?не 6 жартылай кантон) т?рады.
| Кантон | Е? ?р? ?аласы | Ауыма?ы, мы?. км2 |
|---|---|---|
| Цюрих (Zürich) | Цюрих (Zürich) | 1,7 |
| Берн (Bern) | Берн (Bern) | 5,9 |
| Люцерн (Luzern) | Люцерн (Luzern) | 1,5 |
| Ури (Uri) | Альтдорф (Altdorf) | 1,1 |
| Швиц (Schwyz) | Швиц (Schwyz) | 0,9 |
| Обвальден (Obwalden) | Зарнен (Sarnen) | 0,5 |
| Нидвальден (Nidwalden) | Штанс (Stans) | 0,3 |
| Гларус (Glarus) | Гларус (Glarus) | 0,7 |
| Цуг (Zug) | Цуг (Zug) | 0,2 |
| Фрибур (Fribourg) | Фрибур (Fribourg) | 1,7 |
| Золотурн (Solothurn) | Золотурн (Solothurn) | 0,8 |
| Базель-Штадт (Basel-Stadt) | Базель (Basel) | 0,04 |
| Базель-Ланд (Basel-Land) | Листаль (Liestal) | 0,4 |
| Шаффхаузен (Schaffhausen) | Шаффхаузен (Schaffhausen) | 0,3 |
| Аппенцелль — Ауссерроден (Appenzell-Ausserrhoden) | Херизау (Herisau) | 0,2 |
| Аппенцелль — Иннерроден (Appenzell-Innerrhoden) | Аппенцелль (Appenzell) | 0,2 |
| Санкт-Галлен (St. Gallen) | Санкт-Галлен (St. Gallen) | 2,0 |
| Граубюнден (Graubunden) | Кур (Chur) | 7,1 |
| Аргау (Aargau) | Арау (Aarau) | 1,4 |
| Тургау (Thurgau) | Фрауэнфельд (Frauenfeld) | 1,0 |
| Тичино (Ticino) | Беллинцона (Bellinzona) | 2,8 |
| Во (фр. Vaud) | Лозанна (фр. Lausanne) | 3,2 |
| Вале (Valais) | Сьон (Sion) | 5,2 |
| Нёвшатель (фр. Neuchatel) | Нёвшатель (фр. Neuchatel) | 0,8 |
| Женева (фр. Genève) | Женева (фр. Genève) | 0,3 |
| Юра (фр. Jura)1 | Делемон (Delemont), нем. Дельсберг (Delsberg) | 0,8 |
1 1979 жылы ??рыл?ан.
Климаты
[??деу | ?айнарын ??деу]
Швейцарияны? климаты Батыс Еуропаны? м?хитты? климаты, Орталы? Еуропада?ы ыл?алды континенталды климаты, Жерорта те??з? климаты ж?не таулы климатты? ?сер?нен болатын ?алыпты ауысу климаты. Жауын-шашын жыл бойы, кейде ?ыс мезг?л?нде ?ар сия?ты таралады. Т?рт мезг?лде е? жа?сы айды? (ш?лде) ж?не е? суы? айды? (?а?тар) орташа температурасы арасында?ы 20 °C айырмашылы?ы бар[12].
Альп? климатты? тос?ауыл рет?нде ?рекет етед? ж?не географиялы? жа?дай?а (микроклиматтар?а) байланысты температура мен жауын-шашын м?лшер?н?? айтарлы?тай айырмашылы?ын тудырады. Жерорта те??з? климатыны? ?сер? о?т?ст?ктег? Альпс?а ?ара?анда к?б?рек жазылады, онда жаз айтарлы?тай жылы болады, ал ?ысты? шал?ай ж?не кепт?рг?шт?г? ?сер етед?. Ысты? континенталды климатты? ?сер? елдег? шы?ыс б?л?г?нде айтарлы?тай жо?ары температуралы? айырмашылы?тар ж?не жазда жо?ары жауын-шашынмен ерекшеленед?[13].
Орташа температура жерд?? би?кт?г?мен ж?не жыл мерз?м?мен ерекшеленед?, ?йткен? ол рельефт? ар?асында тауды? ?асбеттер?ндег? ?рт?рл? климатты? ж?не таби?и орталармен б?рнеше ?абатты болуы м?мк?н. Швейцария платформасы (500 м) сия?ты жазды? жерлерде жазды? е? ысты? к?ндер? - маусымнан ?ырк?йекке дей?н - температура 30 °C-тан асады ж?не ?ыста 0 °C-тан т?мендеу? м?мк?н - желто?сан айынан бастап наурыз. Орташа температура ?р 300 м-де 1 градус?а дей?н т?мендейд?. ?ыс?ы маусымны? би?кт?г? 1500 м би?кт?ктен ?арашадан с?у?рге дей?н жал?асады, ал ?ыс мезг?л?нде - ?ыс?ы спорт т?рлер?не ?олайлы жа?дай. 3000 метрден астам жыл бойы ?ар жыл бойы са?талып, температурасы сирек 10 °C-тан жо?ары к?тер?лед?. Жаз мезг?л?нде б?к?л ел бойынша жо?ары к?н с?улес? тау б?ктер?н?? феномен? себеб?нен ?ыста жазы?тар мен жазы?тарда т?мен.
Альпс?а ?сер еткен кезде, о?т?ст?ктег? жел жел солт?ст?ктен со?ып, Альпты? о?т?ст?к ?асбында жа?бырлы ж?не ж?мса? ауа райы, солт?ст?к ?асбет?ндег? ??р?а?, жылы ауа райы тудырады. Кер?с?нше, о?т?ст?ктег? суы? солт?ст?к жел со?ып, солт?ст?к жа?ында жа?бырлы ж?не суы? ауа райы, ал о?т?ст?ктег? к?н с?улес?, ауа райыны? ?олайсызды?ы. ?шк? альпта орналас?ан Вале ауданы жыл бойы ??р?а? ауа алады.
Жел - б?л солт?ст?к-шы?ыстан суы? жел, ол ?ыста жи?. Б?л температураны? т?мендеу?не, ашы? аспан?а ж?не желд?? жылдамды?ы 100 км / са? дей?н жетет?н суы? ?серге ?кел?п со?тырады[13].
?орша?ан орта
[??деу | ?айнарын ??деу]Швейцарияны? экож?йелер? ?те н?з?к болуы м?мк?н, ?йткен? таулармен б?л?нген к?птеген н?з?к ал?аптар жи? б?регей экологияны ?алыптастырады[12][14]. Таулы айма?тар ?здер? бас?а би?кт?кке табыл?ан жо? ?с?мд?ктерд?? бай спектр?н, сондай-а?, осал болып табылады, ж?не келуш?лер мен жайылымнан кейб?р ?ысым бастан. Альп? ауданыны? климатты?, геологиялы? ж?не топографиялы? жа?дайлары климатты? ?згеру?не ?с?ресе сез?мтал, ?те н?з?к экож?йеге айналды. Со?ан ?арамастан[15], ?орша?ан ортаны ?ор?ау ж?н?ндег? 2014 жыл?ы к?рсетк?штерге с?йкес, Швейцария ?орша?ан ортаны ?ор?ау бойынша жо?ары к?рсетк?штерге, оны? жа?артылатын энергия к?здер?не (гидроэнергетика ж?не геотермальд? энергия) байыпты т?уелд?л?г? ж?не ?орша?ан ортаны ?ор?ау бойынша 132 ел арасында б?р?нш? орын алады. парникт?к газдар шы?арындылары.
Тарихы
[??деу | ?айнарын ??деу]
Швейцарияны ежелг? заманда мекендеген адамдарды? к?птеген ?оныстары са?тал?ан (Драхенлох, Бирзек, т.б. палеолитт?к ??г?рлер, мезолитт?к ?оныстар, сыр?ауылды ??рылыстар, т.б.). Швецария т?р?ындары ж?н?ндег? ал?аш?ы жазбаша деректер б.з.б. 2 ?-?а жатады. Б?л кезде Ш-ны? к?пш?л?к б?л?г?н кельттерд?? гельвет, шы?ысын рет тайпалары мекендед?. Б.з.б. 58 жылы Бибракт т?б?нде гельветтерд? Г.Ю. Цезарь ?скер? тал?андап, Римге т?уелд? федераттар?а айналдырды. Кей?н?рек б.з.б. 15 ж. рет тайпалары да Рим империясына толы? ба?ындырылды. 5 ?асырда ел аума?ын алеманн, бургунд, остгот тайпалары басып алды. 7 ?асырда Швейцария жер? франктер корольд?г?н?? б?р б?л?г?не айналып, жерг?л?кт? т?р?ындар христиан д?н?н ?абылдады.
10 — 11 ?асырларда Швейцария “?асиетт? Рим империясыны?” ??рамында болды. 13 ?асырда Габсбургтер Орталы?ы Еуропаны Италиямен байланыстыратын тау асуларын ба?ылап отыр?ан “тау кантондарын” (Швиц, Ури, Т?м. Унтервальден) ?здер?не толы? ба?ындырма? болды. Габсбургтермен к?рес ?ыз?ан кезде 1291 жылы тамызда б?л кантондар Швейцария ода?ыны? (конфедерациясыны?) нег?з?н ?ала?ан “м??г?л?к ода?” ??рды. 1315 жылы Моргартен т?б?ндег? шай?аста австриялы?тарды же?у н?тижес?нде Швейцария конфедерациясы ?з т?уелс?зд?г?н са?тап ?алды. 1499 жылы Ш. “?асиетт? Рим империясынан” толы? т?уелс?зд?к алды, б?л 1648 жылы Вестфаль бейб?т кел?с?м?нде ресми т?рде бек?т?лд?.
16 ?асырда елд?? экон. жа?ынан дамы?ан ?алаларында Ж.Кальвин, У.Цвингли баста?ан Реформация орталы?тары пайда болды. 1798 жылы ел аума?ына француздарды? баса-к?ктеп к?ру? н?тижес?нде Швейцарияда Гельветия ?уырша? республикасы ??рылды. Н.Бонопартты? же??лу?не байланысты 1814 жылы Швейцария егеменд? кантондарды? т?уелс?з конфедерациясына айналды. 1815 жылы Вена конгрес? Швейцарияны? “М??г?л?к бейтарапты?ын” жариялады (ел со?ыстар?а ?атысудан, ?скери ода?тар?а ен?п кел?с?м жасасудан, ?з аума?ын ке?ейтуден бас тарту ж?н?нде м?л?мдеме жасады). Вена конгрес?нде Ш-ны? ?аз?рг? шекарасы да аны?талды. 1848 жылы ?абылдан?ан конституция бойынша Швейцария астанасы Берн ?аласы бол?ан б?рт?тас конфедерац. мемлекетке айналды. 1- ж?не 2-д?ниеж?з?л?к со?ыстарда Швейцария ?з?н?? бейтарапты?ын са?тады. 20 ?-ды? 2-жартысында Еуропа елдер?н?? саяси ж?не экон. интеграциясы барысында Швейцарияны? р?л? б?ршама артты. Дегенмен, 1986 жыл?ы референдумны? н?тижес?нде халы? Швейцарияны? Б??-?а к?ру ?сынысына ?з кел?с?м?н бермед?. 2-д?ниеж?з. со?ыстан кей?нг? кезе?де ел к?птеген халы?ар. ?йымдарды? ж?мысына белсене ?атыса отырып, бейтарапты? саясатты ?стап келед?. 1991 жылы желто?санда Швейцария Конфедерациясы ?аза?стан Республикасыны? мемлекетт?к егеменд?г?н таныды. 1992 жылы ?аза?стан мен Швейцария арасында дипломатты? ?арым-?атынас орнатылды (ноталар алмастырылды). 1996 жылы Бернде Швецарияда?ы ?аза?стан Республикасыны?, 1993 жылы [[Алматы|Алматыдаъъ Швейцария Конфедерациясыны? консулды? агентт?г? ашылды (1999 жылы Бас консулды? болып ?айта ??рылды).
Экономикасы
[??деу | ?айнарын ??деу]
Швейцария — жо?ары дамы?ан ?нерк?с?б? мен ?н?мд? ауыл шаруашылы?ы бар мемлекет. Швейцария д?ние ж?з?нде капиталды шеттен тартудан ал?аш?ы орындарды? б?р?н иемденед?, д?ние ж?з?ндег? е? ?р? ?аржы орталы?тарыны? б?р? саналады. Щвейцария банк?лер?н?? сейфтер?нде д?ние ж?з?ндег? е? дамы?ан елдерд??, барлы? ??нды ?а?аздарыны? жартысы жатыр. ?нерк?с?б? жо?ары сапалы, ?ымбат ж?не ?ылым жет?ст?ктер?н ?ажет етет?н ?н?мдер шы?ару?а мамандан?ан. Ел экономикасында ?р? транс?лтты? монополиялар ?стемд?к жа?дай?а ие. Щвейцария туризм мен ?з аума?ы ар?ылы ?тк?з?лет?н транзитт?к ж?ктерден к?п пайда табады. ?нерк?с?б? сырттан ?кел?нет?н шик?заттар?а т?уелд? ж?не дайын ?н?мдерд? экспорттау?а бей?мделген. Жетекш? салалары — машина жасау мен металл ??деу, химия, тама? ?нерк?с?птер?. Машина жасауда ?сталы?-престеу жабды?тарын, д?лд?г? жо?ары металл ??деу станоктарын (оларды шы?ару мен экспорттау бойынша Щвейцария д?ние ж?з?ндег? жетекш? орындарды? б?р?н иемденед?, ?н?мн?? 80%-ына жуы?ы сырт?а шы?арылады), д?л ?лшеу аспаптарын (к?рдел? медициналы? аппараттар, д?л таразылар, оптик. аспаптар, т.б.), са?аттар (д?ниеж?з. ?нд?р?ст?? жартысынан к?б?, ?н?мн?? 95%-ы экспортталады) шы?ару не??рлым жо?ары дамы?ан. Щвейцария то?ыма (то?у, и?ру, т?г?н машиналары, д?ниеж?з. экспортты? 1/5-?), полиграф. (баспахана машиналары, т?птеу станоктары, т.б.; ?н?мн?? 90%-ы экспортталады), тама?, са?ат ?нерк?с?б? ?ш?н ??рал-жабды?тар ?нд?ру мен экспорттау ж?н?нде д?ние ж?з?ндег? е? алды??ы орындарды? б?р?н иеленед?. Ш-ны? компьютерлер мен оларды ба?дарламалы? ?амтамасыз ету ?нд?р?с?ндег?, к?зетт?к (видеоба?ылау, банкноттар мен ба?алы ?а?аздарды ?ор?ау ж?йелер?) ж?не орау ??рал-жабды?тарын, ег?н жинау техникасын, ??рылыс саймандарын ?нд?ру салалары да жа?сы дамы?ан.
Химия ?нерк?с?б?нде д?р?-д?рмектер (д?ние ж?з?нде 2-орын, ?н?м?н?? 90%-ы — витаминдер, д?р?л?к ??ралдар, тазалы? б?йымдары экспортталады; “Роше” мен “Сандос” фирмалары фармацевтевтикалы? транс?лтты? корпорацияларды? ал?аш?ы бест?г?не к?ред?), агрохимикаттар (д?ние ж?з?нде 1-орын), та?амдар?а и?ст?к ж?не д?мд?к ?оспалар, парфюмерл?к б?йымдар, то?ыма ?нерк?с?б? ?ш?н боя?ыштар, химиялы? талшы?тар мен пластмассалар шы?ару да не??рлым жо?ары дамы?ан.
Швейцариялы? ?р?мш?ктер, шоколад, кофе, балалар та?амдары, ?оюлатыл?ан с?т, та?амды? концентраттар (“Нестле” концерн? д?ние ж?з?нде нидерланды? “Юнилеверден” кей?н 2-орын алады) б?к?л д?ние ж?з?не танымал ?н?мдер болып есептелед?.
То?ыма (?н?м?н?? 50%-ына жуы?ы экспортталады), т?г?н, ая?-ки?м ?нерк?с?б? дамы?ан.
Жылына 57,2 млрд. кВт/са? электр ?уаты ?нд?р?лед? (нег?з?нен СЭС-терде, 4 АЭС ж?мыс ?стейд?). Тем?р жолдарыны? барлы?ы электрленд?р?лген, е? би?ктег? т. ж. бекет? те??з де?гей?нен 4000 м-ден жо?ары орналас?ан.
Ауыл шаруашылы? — жо?ары ?н?мд?, ел с?ранысыны? -?н б?л?г?н ?ана?аттандырады. Ауыл шаруашылы? ма?саттары ?ш?н ел аум-ны? 11%-ы пайдаланылады. Жетекш? сала — мал ?с?ру (а. ш. ?н?мдер?н?? -?н б?л?г?н беред?), оны? ?ш?нде с?тт? ?р? ?ара (симменталь ж?не швиц т??ымдары) мал ?с?р?лед?. Нег?зг? д?нд? да?ылдар: бидай (б?к?л жыртылатын жерд?? жартысынан к?б?не ег?лед?), ?ара бидай, ж?гер?, с?лы. Сондай-а? ?ант ?ызылшасы, картоп, азы?ты? ш?птер мен тамыржем?ст?лер ?с?р?лед?. Ж?з?м, жем?с-жидек ?с?ру де дамы?ан.
Швейцарияда жылына 12,5 млн-дай турист демалады. Мейманханалы? ?с, сонымен б?рге арнаулы мейрамханалы? ??рал-жабды?тар шы?ару жо?ары дамы?ан. Швейцарияда?ы ?лтты? табысты? жан басына ша??анда?ы жылды? м?лшер? 53.400 А?Ш долларына те? (2005).
Сырт?а машина жасау мен металл ??деу ?н?мдер?н, са?аттар, д?р?-д?рмек ж?не химия ?нерк?с?б? ?н?мдер?н, азы?-т?л?к, жо?ары д?лд?ктег? аспаптар, то?ыма тауарларын, ки?м-кешек шы?арады. Импортын ауыр машина жасау ?н?мдер?, автомобильдер, ауыл шаруашылы? мен орман ?нерк?с?б?н?? ?н?мдер?, ??рылыс материалдары, минералды? отын, химия ?нерк?с?б? ?н?мдер?, то?ыма мен ки?м-кешек ??райды.
Нег?зг? сауда сер?ктестер?: Германия, Франция, Италия, ?лыбритания мен Еуро Ода?ты? бас?а да елдер?, А?Ш, Жапония.
Швецария ?аза?станны? Батыс Еуропада?ы е? ?р? сырт?ы сауда сер?ктес? болып табылады. Оны? ?лес?не ?аза?станны? еур. елдермен ж?рг?з?лет?н сауда айналысыны? 11%-ына жуы?ы тиед?. ?аза?стан мен Ш. арасында?ы сауда айналымы 2005 ж. 5710,6 млн. долл-ды ??рады. ?аза?станда б?г?нг? к?нге дей?н швейцариялы? капиталды? ?атысуымен 108 компания т?ркелген.
Хал?ы
[??деу | ?айнарын ??деу]
Швейцарияны? халы? саны - 8,7 млн адам. Оны? ?ш?нде 3,8 млн ер адамдар ж?не 3,9 млн ?йелдер.
Т?р?ындарды? жас шамасына байланысты ??рылымы:
0-14 жас: 15, 8%
15-64 жас: 68, 2%
65 жастан ?лкенi: 16%
Т?р?ынны? орташа жас шамасы
орташасы: 40, 7
еркектер: 39, 6
?йелдер: 41, 7
Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ Bev?lkerungsbestand am Ende des 2. Quartal 2019 (de, fr, it) (XLS). Neuchatel, Switzerland: Swiss Federal Statistical Office (FSO), Swiss Confederation (19 September 2019). Тексер?лд?, 20 ?ырк?йек 2019.
- ↑ Jacqueline Kucera; Athena Krummenacher, eds. (22 November 2016). Switzerland's population 2015 (PDF) (official report). Swiss Statistics. Neuchatel, Switzerland: Swiss Federal Statistical Office (FSO), Swiss Confederation. Archived from the original on 20 December 2016. Retrieved 7 December 2016.
- ↑ a b c d 5. Report for Selected Countries and Subjects: Switzerland. Washington, DC, U.S.: International Monetary Fund. Тексер?лд?, 1 ?азан 2018.
- ↑ Human Development Report 2019 (а?ыл.) (PDF). United Nations Development Programme (10 December 2019). Тексер?лд?, 10 желто?сан 2019.
- ↑ André Holenstein; André Holenstein Die Hauptstadt existiert nicht. UniPress - Forschung und Wissenschaft an der Universit?t Bern (2012). Тексер?лд?, 16 тамыз 2019.
- ↑ Oliver Zimmer In Search of Natural Identity: Alpine Landscape and the Reconstruction of the Swiss Nation (en) // 4. — б. 637–665. — ISSN 0010-4175&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 1475-2999, 0010-4175. — doi:10.1017/S0010417598001686
- ↑ Lang, Josef Die Alpen als Ideologie (14 желто?сан 2015). Тексер?лд?, 16 тамыз 2019.
- ↑ US is still by far the richest country, China fastest growing. www.digitaljournal.com (9 ?азан 2010). Тексер?лд?, 16 тамыз 2019.
- ↑ Bowers, Simon Franc's rise puts Swiss top of rich list (19 ?азан 2011). Тексер?лд?, 16 тамыз 2019.
- ↑ Mercer | Zürich mit der zweith?chsten Lebensqualit?t weltweit. www.mercer.ch. Тексер?лд?, 16 тамыз 2019.
- ↑ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 October 2018). "Present and future K?ppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data 5: 180214. doi:10.1038/sdata.2018.214. ISSN 2052-4463.
- ↑ a b Swiss Climate. Swiss Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss, Swiss Federal Department of Home Affairs FDHA, Swiss Confederation. Тексер?лд?, 12 ?азан 2014 жыл.
- ↑ a b Swiss climate maps. Swiss Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss, Swiss Federal Department of Home Affairs FDHA, Swiss Confederation. Тексер?лд?, 12 ?азан 2014 жыл.
- ↑ Environment: Impact of climate change. Presence Switzerland, Federal Department of Foreign Affairs. Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 15 ?араша 2014. Тексер?лд?, 12 ?азан 2014.
- ↑ 2014 Environmental Performance Index. Yale Center for Environmental Law & Policy, Yale University, and Center for International Earth Science Information Network, Columbia University (2014). Тексер?лд?, 12 ?азан 2014.
- ↑ Watches swissworld.org. Retrieved on 2025-08-07
- ↑ Zürich – the Highest Quality of Life Worldwide for the Seventh Successive Year. Zuerich.com. Тексер?лд?, 29 с?у?р 2010.[dead link]
|
Б?л — Швейцария аума?тары туралы ма?аланы? бастамасы. Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы Уикипедия?а к?мектесе аласыз. |